مطالعه کشت بافت و بررسی تغییرات سیتوژنتیکی گیاه دارویی شنبلیله تحت تأثیر کلشی سین و تری فلورالین )trigonella foenum-graecum)

چکیده گیاه شنبلیله با نام علمی(l) trigonella foenum-graecum ، گیاهی یکساله و علفی، از خانواده papilionaceae به عنوان یک گیاه دارویی، زراعی و مرتعی حائز اهمیت فراوان می باشد. از مهمترین ترکیبات شیمیایی این گیاه، ساپوژنین های استروئیدی به ویژه دیوسژنین است که به عنوان هسته اولیه در سنتز استروئید های دارویی از جمله هورمون پروژسترون، هیدروکورتیزون و تستسترون کاربرد فراوان دارد. مطالعه کشت بافت، القاء و بررسی تغییرات سیتوژنتیکی در این گیاه با توجه به خواص دارویی و متابولیت های ثانویه فراوان آن، به هدف مطالعات گسترده تر آتی در بخش انتقال ژن و ارزیابی میزان تغییرات متابولیت های این گیاه در بخش داروسازی انجام گرفت. در مطالعه کشت بافت این گیاه، از دو محیط کشت پایه ms و b5 ، چهار ریزنمونه ساقه، برگچه حاوی دمبرگ، جنین و هیپوکوتیل و 5 نوع هورمون شامل ، 2,4-d ( در سه سطح ) ، kin ( در چهار سطح ) ، naa (در چهار سطح) ، bap ( در چهار سطح ) و iba ( در سه سطح ) استفاده شد . نتایج حاکی از آن است که ، در بررسی اثر متقابل دو هورمون 2,4-d و kin ، محیط حاوی 2 میلی گرم بر لیتر 2,4-d و 5/0 میلی گرم بر لیتر kin ، بهترین ترکیب هورمونی جهت القاء کالوس در هر دو محیط کشت b5 و ms است. در بین ریزنمونه ها ، ساقه بالاترین سرعت کالوس زایی را دارد . پس از بررسی تأثیر انواع قند بر وزن تر کالوس و انجام مقایسه میانگین بر اساس آزمون چند دامنه ای دانکن، مشاهده شد که در هر دو محیط ms و b5، قند ساکاروز، گلوکز و گالاکتوز با بیشترین تأثیر بر میانگین وزن تر کالوس، در یک گروه و مالتوز و فروکتوز در گروه دیگر قرار گرفتند . همچنین مشاهده شد که غلظت بسیار بالای ساکاروز تأثیر منفی در تشکیل و افزایش وزن کالوس دارد. در مطالعه جنین زایی سوماتیکی، ترکیب هورمونی شامل 5/0 میلی گرم بر لیتر naa و 5/2 میلی گرم بر لیتر bap ، با بالاترین درصد جنین زایی، به عنوان ترکیب برتر در هر دو محیط کشت شناخته شد. از بین ریرنمونه ها، ریزنمونه جنین، بیشترین میزان جنین زایی را نشان داد. باززایی از طریق جنین زایی سوماتیکی و تنها در ریزنمونه جنین مشاهده شد. ترکیب هورمونی شامل 5/0 میلی گرم بر لیتر naa و 5/1 میلی گرم بر لیتر bap، بهترین ترکیب هورمونی جهت القاء اندام هوایی در هر دو محیط کشت بود. مناسب ترین ترکیب هورمونی جهت القاء ریشه در محیط کشت ms، محیط حاوی 1 میلی گرم بر لیتر هورمون iba بود. همچنین نتایج مربوط به مطالعه تغییرات سیتوژنتیکی این گیاه نشان داد که جهت القاء پلی پلوئیدی، تیمار تری فلورالین نسبت به کلشی سین مناسب تر است. بالاترین درصد القای پلی پلوئیدی، به دنبال غوطه وری گیاهچه ها در غلظت 5/22 میکرومولار تری فلورالین در مدت زمان 24 ساعت و غلظت 5/0 گرم درلیتر کلشی سین در مدت زمان 12 ساعت بدست آمد. بین نمونه های تیمار شده و شاهد در کلیه ویژگیهای کاریوتیپی مورد مطالعه، اختلاف معنی دار در سطح احتمال 1 درصد وجود داشت. کلمات کلیدی: شنبلیله ، کشت بافت ، جنین زایی سوماتیکی، تغییرات سیتوژنتیکی، کلشی سین و تری فلورالین.